Củ ấu tàu (tiếng Tày là ấu tẩu) là rễ củ của cây ô đầu Việt Nam, tên khoa học là Aconitum fortunei. Cây thường mọc hoang ở vùng núi. Độc tính chứa trong nó là acotinin, một loại alkaloid có hoạt tính sinh học rất mạnh. Củ ấu tàu thường được bà con mua về để ngâm rượu hoặc nấu cháo ăn.Theo y học dân tộc, củ ấu tàu có vị cay tê, tính rất nóng, rất độc, được dùng để chữa các chứng phong tê, chân tay nhức mỏi , tê bại, bán thân bất toại. Vì thế chỉ dùng xoa bóp dưới dạng rượu thuốc (rễ củ thái mỏng, ngâm rượu).
Trong trường hợp uống rượu ngâm củ ấu tàu hoặc bệnh nhân tự ý dùng thuốc có chứa aconitin… aconitin ngấm rất nhanh qua da và niêm mạc dạ dày, ruột để vào máu gây ngộ độc, đầu tiên là các rối loạn cảm giác tại chỗ, cảm giác kiến bò ở lưỡi rồi mất hết cảm giác dẫn tới tê môi, lưỡi, họng và mặt. Ngoài ra, các triệu chứng khác thường gặp là người bệnh thấy lo sợ, khó chịu, buồn bã chân tay, tiếp theo là các rối loạn thần kinh thực vật: buồn nôn, nôn mửa, vã mồ hôi, chảy nước dãi, co giật thớ cơ, có thể ngất, hạ thân nhiệt. Rối loạn hô hấp: khó thở, nhịp thở chậm, tình trạng tăng tiết gây ứ đọng khí phế quản, ngừng thở. Rối loạn nhịp tim là triệu chứng hay gặp và thường nặng, có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời và đúng cách.
Trong 05 năm trở lại đây, Khoa Hồi sức cấp cứu - Chống độc thuộc Trung tâm Y tế huyện Ngân Sơn đã tiếp nhận cấp cứu và điều trị thành công trên 25 bệnh nhân ngộ độc củ ấu tầu, 6 tháng đầu năm 2023 Khoa Hồi sức cấp cứu - Chống độc đã tiếp nhận điều trị 05 bệnh nhân được xác định là ngộ độc ấu tàu ( trong đó 4 nhệnh nân do uống nhầm rượu ngâm củ ấu tàu, 01 bệnh nhân ăn củ ấu tàu chế biến không đúng cách). Những bệnh nhân này nhập viện trong tình trạng da tái lạnh, tê môi lưỡi, đau đầu, chóng mặt, buồn nôn và nôn, hạ huyết áp, rối loạn nhịp tim. Ngay sau khi nhập viện được xử trí truyền dịch, rửa dạ dày và dùng thuốc điều trị triệu chứng, sức khỏe các bệnh nhân dần hồi phục và được xuất viện sau 3-5 ngày điều trị.
Ngộ độc do củ ấu tàu là ngộ độc nặng, hiện vẫn chưa có chất giải độc đặc hiệu, chỉ sử dụng các phương pháp xử trí ngộ độc chung. Bác sĩ khuyến cáo khi xác định bị ngộ độc củ ấu tàu người nhà cần xửa trí cấp cứu ban đầu cho bệnh nhân bằng cách gây nôn ngay, sau đó nhanh chóng đưa tới cư sở Y tê nơi gần nhất để điều trị. Tuyệt đối không để người bị ngộ độc ở nhà tự theo dõi và tự dùng thốc giải độc theo kinh nghiệm, bệnh nhân có thể tử vong nhanh do suy hô hấp hoặc loạn nhịp tim.
Vì củ ấu tàu rất độc nên người dân tuyệt đối không tự ý sử dụng. Khi dùng các chế phẩm thuốc có thành phần là củ ấu tàu phải hết sức thận trọng và theo đúng hướng dẫn của thầy thuốc có kinh nghiệm. Không tự chế biến củ ấu tàu làm thức ăn nếu không biết cách chế biến để loại bỏ độc tố. Tuyệt đối không được uống rượu ngâm củ ấu tàu, sẽ bị ngộ độc dẫn đến tử vong. Các loại rượu ngâm ấu tàu dùng để xoa bóp phải dán nhãn rõ ràng, cất giữ nơi an toàn, xa tầm tay trẻ em và để tránh nhầm lẫn khi sử dụng.
Bài và ảnh: Hoàng Thị Tuất (Khoa Hồi sức cấp cứu - Chống độc)
